378 αντικείμενα από το περίφημο ναυάγιο των Αντικυθήρων (1ος αιώνας π.Χ.) εκτίθενται στο Εθνικό και Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας σε μία έκθεση που σχεδίασε και συντόνισε ο Νικόλαος Καλτσάς, ο μέχρι πρό τινος διευθυντής του Μουσείου. Τα πιο γνωστά είναι δύο: το σχεδόν δίμετρο άγαλμα του εφήβου και ο μοναδικός Μηχανισμός, ένα εκπληκτικό όργανο προσδιορισμού των θέσεων των πλανητών που τεκμηριώνει την υψηλή τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων.
Ιστορική ενάλια ανασκαφή
Η ανακάλυψη του ναυαγίου είναι το σημείο εκκίνησης για την ενάλια αρχαιολογία παγκοσμίως. Η ιστορία των ευρημάτων ξεκινά το 1900 όταν βουτηχτές από τη Σύμη με καπετάνιο τον Δημήτρη Κοντό (Τράμπα) αναζητώντας σφουγγάρια στον βυθό των 50 μέτρων ανακάλυψαν ένα φορτίο με μαρμάρινα και χάλκινα γλυπτά, αμφορείς, έναν μοναδικό μηχανισμό για τη μέτρηση του χρόνου, μικρά αντικείμενα και ό,τι απέμεινε από τα υλικά του πλοίου. Ειδοποίησαν τους αρμόδιους δημογέροντες (η Σύμη ήταν τουρκική τότε) και στη συνέχεια την ελληνική κυβέρνηση. Αμέσως, κινητοποιήθηκε το πολεμικό ναυτικό με τα πλοία Μυκάλη, Σύρος και Αιγιάλεια. Ωστόσο, πρωταγωνιστές στις καταδύσεις ήταν οι σπογγαλιείς από τη Σύμη που βουτούσαν για να ανασύρουν τα ευρήματα.
Το πολεμικό πλοίο Μυκάλη στην περιοχή των Αντικυθήρων. 1900-1901.
Για τους ηρωικούς νησιώτες έλεγε ο Εμμανουήλ Λυκούδης που ήταν νομικός σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας:
Είναι ακατάληπτος η φιλοπατρία των αγαθών νησιωτών, οι οποίοι όχι μόνο αδέσποτον αρχαιολογικόν θησαυρόν κατέδειξαν, αλλά και με μόχθους και κινδύνους, των οποίων την φρίκην τίποτε δεν δύναται να περιγράψει, τον αποσπούν από βάθους 35 οργυών και τον προσφέρουν στο Έθνος. Ένα μέρος των θησαυρών, εάν επώλουν εις το εξωτερικόν, θα ήρκει διά να απαλλαγούν το υπόλοιπον του βίου των, των βασάνων και των κινδύνων του φοβερότερου των επαγγελμάτων…*
Σε εκείνη την περιπετειώδη ανασκαφή που δεν είχε προηγούμενο χρησιμοποιήθηκαν σχοινιά για να ανέβουν στην επιφάνεια τα ογκώδη αντικείμενα του ναυαγίου. Ένας νεκρός και δύο παράλυτοι από τη νόσο των δυτών ήταν τα θύματα της αποστολής. Εχω ακούσει κατά καιρούς για καράβια να φορτώνουν αρχαία εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα. Δεν ξέρω πόσο είναι θρύλοι και πόσο πραγματικότητα οι ιστορίες των νησιωτών. Αναμφίβολα, το παράδειγμα των σφουγγαράδων από τη Σύμη είναι ένα εξαιρετικό υπόδειγμα ήθους.
Χρειάστηκε να περάσουν πάνω από 50 χρόνια για να φτάσουμε στο 1976 οπότε επιστρατεύθηκε ο Zακ Υβ Κουστώ και η ομάδα του. Η ελληνογαλλική αποστολή είχε μέλη αρχαιολόγους, αυτοδύτες, ανθρώπους παθιασμένους με την αρχαιολογία και με τη θάλασσα: Λ. Κολώνας, Χ. Κριτζάς, Χ. Πέννας, Ν. Παπαδάκης, Μ. Μπορμπουδάκης, Γ. Παπαθανασόπουλος, Ε. Τσαβλίρης, Β. Βιτάλης, Π. Νικολαΐδης, Ι. Γάρας, P. Delemotte, I. Giacoletto, H. Garcia, C. Mounier, R. Coll.
Τότε χρησιμοποιήθηκαν υποβρύχια κάμερα και βαθυσκάφος, καθώς και εφαρμόστηκαν νέοι τρόποι μεταφοράς των αρχαίων κατευθείαν από τον βυθό στο κατάστρωμα μέσα από ένα σωλήνα, ενώ τα μεγάλα αντικείμενα ανέβαιναν τοποθετημένα σε καλάθι.
Αγορά τέχνης στη Μεσόγειο
Το ναυάγιο των Αντικυθήρων είναι μια στέρεη απόδειξη για την αγορά έργων τέχνης που λειτουργούσε στη Μεσόγειο. Το πλοίο που βυθίστηκε είναι πιθανόν να αναχώρησε από τη Δήλο και μετέφερε πολύτιμα αντικείμενα με προορισμό τις αγορές της Ιταλίας για να βρουν τη θέση τους σε σπίτια πλουσίων που ζητούσαν και παρήγγελαν για να αποκτήσουν τα φημισμένα έργα ελληνικής τέχνης. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι τα έργα έχουν αποσπασθεί βιαίως από τη βάση τους για να πουληθούν.
Η τάση για την απόκτηση ελληνικών έργων στους Ρωμαίους αρχίζει τον 3ο αιώνα π.Χ. όταν λάφυρα από ελληνιστικές πόλεις ταξιδεύουν στη Ρώμη για να δείξουν πολεμικούς θριάμβους στρατηγών σε μακρινές χώρες και ταυτόχρονα να στολίσουν δημόσιους χώρους. Η pompa triumphalis ήταν μια πομπή σε ένα τελετουργικό πλαίσιο με τα λάφυρα και τους αιχμάλωτους να προπορεύονται και τους νικητές να ακολουθούν, ενώ ο λαός παρακολουθούσε το θέαμα στην καρδιά της Ρώμης
Εργαστήρια σε Αθήνα και Ρόδο κατασκευάζουν αντίγραφα παλαιότερων έργων για να ικανοποιήσουν το ανερχόμενο ρεύμα πλουσίων πελατών-συλλεκτών, κάτι που σημαίνει πως εκτός από τη μανία για τη συλλογή παλαιών έργων υπήρχε ζήτηση και για νέα. Χάρις στην πρακτική αυτή σήμερα γνωρίζουμε μόνο από τα αντίγραφά τους, που κοσμούσαν επαύλεις, ελληνικά έργα που είναι οριστικά χαμένα. Ο Κικέρων δίνει πληροφορίες πώς αξιολογούσαν οι μορφωμένοι Ρωμαίοι τα έργα τέχνης, ανάλογα με το υλικό τους, την παλαιότητα του αντικειμένου και την ταύτισή του με συγκεκριμένο καλλιτέχνη. Aς μην ξεχνάμε πως και ο Μεγάλος Κωνσταντίνος συνέχισε την πρακτική των προγενέστερων ρωμαίων αυτοκρατόρων με τη μεταφορά έργων αρχαίας τέχνης στη νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη.
Οι θησαυροί
Τα γλυπτά που έχουν βρεθεί και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο είναι αντιπροσωπευτικά του ρεπερτορίου που είχε καθιερωθεί στο τέλος του προχριστιανικού κόσμου: θεοί, ήρωες, αθλητές. Ανάμεσα στα υπόλοιπα αντικείμενο που σώθηκαν είναι ανάκλιντρα που ίσως κατασκευάστηκαν στη Δήλο με περίτεχνα μπρούτζινα άκρα με προτομές ζώων και ανθρώπων, γυάλινα σκεύη πανέμορφα και αμφορείς.
Όταν ταξίδευαν οι θησαυροί των Αντικυθήρων προς τον προορισμό τους η ελληνική φαντασίωση ήταν πλέον οικεία και συμπεριλάμβανε όσα στοιχεία παρέπεμπαν στον πολιτισμό που κατέκτησε τους Ρωμαίους, δημιουργώντας ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο μετείχαν όσοι ζούσαν στον χώρο.
Στην πρώτη αίθουσα μας υποδέχεται στο κέντρο ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Είναι ένα άγαλμα σε φυσική διάσταση αφού έχει ύψος 1,96. Αξίζει να πούμε ότι η ιστορία με την αποκατάστασή του συνδέεται με μια μεγάλη μορφή που υπηρέτησε ως διευθυντής στο Μουσείο, τον Χρήστο Καρούζο. Ο Καρούζος επόπτευε τις εργασίες από το 1947 έως το 1953. Και εδώ έχει ενδιαφέρον η κίνηση του νέου με το προτεταμένο χέρι, το λυγισμένο γόνατο και την έντονη στροφή του κεφαλιού. Θα μπορούσε να είναι Ερμής ή Απόλλωνας ακόμη και Ηρακλής ή απλά και ένας νέος που συνάντησε πρόωρα τον θάνατο.
Ο φιλόσοφος, ένα ακόμη χάλκινο άγαλμα το οποίο έχει σωθεί σε σπαράγματα: κεφάλι, πόδια, χέρια, και ιματιο (γύρω στο 230 π.Χ.). Το εξαιρετικά εκφραστικό πρόσωπο εικονίζει έναν ηλικιωμένο άντρα με γένια και ανακατωμένα μαλλιά, και ίσως να είναι ένας κυνικός φιλόσοφος, ο Βίων ο Βορυσθενίτης ή ο Αντισθένης από την Αθήνα. Επειδή βρέθηκαν και σπαράγματα από άλλα σώματα ίσως πρόκειται για ένα τμήμα μιας ομάδας δημόσιων προσώπων, όπως ρητόρων.
Ο αρχαιότερος υπολογιστής
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων που κατασκευάστηκε στα 150-100 π.Χ. είναι το πλέον συζητημένο μπρούτζινο αντικείμενο του ναυαγίου το οποίο αποτελείται από οδοντωτούς τροχούς, δείκτες και άξονες, συνολικά 82 κομμάτια, καθώς και επιγραφές για τη χρήση του οργάνου. Πρόκειται για ένα περίπλοκο όργανο αστρονομίας του οποίου οι λειτουργίες μόλις πρόσφατα άρχισαν να γίνονται γνωστές και θεωρείται ο παλαιότερος υπολογιστής του κόσμου. Η εμπειρία στην τελευταία αίθουσα της έκθεσης με τους αστρολάβους, το Ημερολόγιο του Μέτωνος, τα ομοιώματα, και τις απόπειρες αποκατάστασης του Μηχανισμού, τα μοντέλα και τις εικόνες του εσωτερικού είναι κάτι παραπάνω από συναρπαστική. Και πάλι πρέπει να αναφερθούμε σε όσους έχουν σφραγίσει την έρευνα του Μηχανισμού: Ι. Σβορώνος, Β. Στάης (αρχαιολόγοι), Κ. Ράδος (ιστορικός), Π. Ρεδιάδης, Ι. Θεοφανίδης (αξιωματικοί του Ναυτικού), A. Rehm (φιλόλογος), Derek J. de Solla Price (φυσικός, ιστορικός επιστημών), Χαρ. Καράκαλος (φυσικός του Δημόκριτου). Στην πιο πρόσφατη έρευνα του που περιλαμβάνει γραμμική τομογράφηση, φωτογράφηση, τρισδιάστατη επιφανειακή απεικόνιση και τομογραφία ακτίνων Χ, καθώς και ανάγνωση των ελληνικών επιγραφών εργάστηκαν πολλοί σε ομάδες, ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού υποστηρίζει ένα Πρόγραμμα για τον Μηχανισμό στο οποίο συνεργάζονται τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο του Cardiff και το Παλαιογραφικό Αρχείο του ΜΙΕΤ. Συγκεκριμένα: Μαίρη Ζαφειροπούλου, Ελένη Μάγκου (εκπρόσωποι του Αρχαιολογικού Μουσείου), Tony Freeth (μαθηματικός και κινηματογραφιστής, Πανεπιστήμιο του Cardiff), Γιάννης Σειραδάκης (αστρονόμος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Γιάννης Μπιτσάκης (φυσικός, ερευνητής του ΕΙΕ), , και ο παλαιογράφος διευθυντής του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ Αγαμέμνων Τσελίκας. Στους προηγούμενους θα πρέπει να προστεθουν: οι A. Bromley, M. Wright, Mike Edmunds (αστρονόμος), Ξενοφών Μουσάς, Γεράσιμος Μακρής, Κώστας Ξενικάκης, Παντελής Φελέρης, Roger Hadland, David Bate.
Για το ναυάγιο και την πιο πρόσφατη έρευνα με εικόνες ομοιωμάτων παρακολουθήστε αυτό το βίντεο:
Είναι μια έκθεση παγκόσμιας σημασίας για την οποία μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για τη δουλειά που γίνεται πλέον στο κορυφαίο μουσείο της πατρίδας μας. Η έκθεση αυτή αν μιλούσε στην ευαισθησία κάποιων αρμοδίων θα μπορούσε να αναδειχθεί ως κορυφαίο γεγονός και να λειτουργήσει ως άξονας πολιτικής για την προσέλκυση ξένων και εντοπίων περιηγητών. Όταν όμως ακόμη και τώρα που γράφω σκέφτεσαι πώς να διαβείς την Πατησίων για να προσεγγίσεις τον χώρο… Όνειρα…
Προγραμματισμένη ξενάγηση: 5 Αυγούστου, ώρα 11.
Tηλ. Επικοινωνίας: 210 8217724, 210 8217717
Antikythera Mechanism Research Project
*«Ο θείος μου “ψάρεψε” τον αρχαίο υπολογιστή» στα Νέα 29 Οκτωβρίου 2008.
http://ardalion.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου