Φιλανθρωπία ή Ακτιβισμός;

 Βασικό χαρακτηριστικό των αντικειμένων είναι ότι μένουν για πάντα βαλμένα εκεί όπου ρίχτηκαν.

Βασικό χαρακτηριστικό των φυσικών φαινομένων είναι ότι ξεδιπλώνονται, αλλά ξεδιπλώνονται άφευκτα, βάσει νομοτελειακών διαδικασιών. Βασικό χαρακτηριστικό των άλλων ζώων είναι ότι ενεργούν, αλλά ενεργούν αναπόδραστα, μόλις το καλέσουν οι μηχανισμοί τους.
 Ο άνθρωπος όμως είναι εκείνο το ον που έχει την παραπανίσια δυνατότητα να πράττει μετά από δίλημμα και απόφαση, και να φτιάχνει πράγματα για τα οποία ουδεμία εγγύηση υπάρχει από τα πριν ότι σίγουρα θα φτιαχτούν· πράγματα, δηλαδή, που αν δεν τα φτιάξει αυτός, τότε αυτά δεν θα υπάρξουν ποτέ. Aυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν ζει απλώς μέσα σε έναν φτιαγμένο κόσμο, αλλά συμμετέχει στο φτιάξιμο του, διαδραματίζει δηλαδή ρόλο στο να αλλάζει η πραγματικότητα και να λαμβάνει μορφές (καλές ή κακές, δεν το εξετάζουμε εδώ) τις οποίες δεν θα τις λάμβανε μηχανιστικά  και από μόνη της.........

 Ο ίδιος ο Θεός της Βίβλου αποκαλύπτεται στον άνθρωπο ως υποκείμενο εργαζόμενο·όχι ως αδρανής απρόσωπη δύναμη, μα ούτε και ως πρόσωπο που απλώς "είναι".
 Δείτε όμως πώς μπορεί κανείς να εγκλωβιστεί σε μια απάνθρωπη θρησκευτικότητα, ακριβώς στο όνομα της ευσέβειας. Η παλαιοδιαθηκική αφήγηση περί της δημιουργίας του κόσμου λέει ότι την έβδομη ημέρα ο Θεός "κατέπαυσεν από πάντων των έργων αυτού" . Η εβραϊκή αργία του Σαββάτου, λοιπόν, αποτελούσε, συν τοις άλλοις, μίμηση αυτής της κατάπαυσης του Θεού. Αλλά, σήμαινε αυτό, άραγε, παραπομπή στο μοντέλο ενός άπραγου Θεού; Η απάντηση δόθηκε κατά τη σύγκρουση των ιουδαίων αρχόντων με τον Χριστό, με αφορμή κάτι που αφορά το συνέδριό μας: τη θεραπεία ενός αρρώστου κατά την ημέρα του Σαββάτου. Ο Χριστός απάντησε φανερώνοντας ότι ο Θεός δεν είναι μόνο ο ων, αλλά και ο πράττων: "Ο Πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, καγώ εργάζομαι"  . Η αγάπη δεν παύει ποτέ - όπως ποτέ δεν παύει να υπάρχει ο Θεός, καθόσον αγάπη εστί. Και η αγάπη είναι κίνηση, άνοιγμα σ' εκείνον που είναι ὀχι-εγώ. Η αγάπη, κοντολογής, είναι πράξη......

 Είναι γνωστό το περιστατικό του προσευχόμενου Φαρισαίου, ο οποίος δεν υποκρινόταν ότι έδινε ελεημοσύνη· όντως έδινε! Ωστόσο, η πράξη του αυτή, που υποτίθεται ότι εκ της φύσεώς της εμπεριείχε τον άλλον, στην πραγματικότητα ήταν μηχανισμός χτισίματος ενός γιγαντιαίου εγώ!

 Γιατί άραγε ο χώρος της θρησκείας ευνοεί την ανάπτυξη τέτοιων εγωκεντρικών στάσεων; Κατά τη γνώμη μου, διότι ευδοκιμεί κάτι δαιμονικό σ' αυτόν τον χώρο: η σιγουριά πως ό,τι τελείται εν ονόματι του Θεού, έχει αυτομάτως και την θεία συναίνεση. Πρόκειται για την πλέον άθεη στάση, καθόσον ο ούτως δρων θρησκευόμενος έχει κατά νου έναν θεό αδρανή, που είναι αδιανόητο να διαφωνήσει με αυτά που οι πιστοί του κάνουν στο όνομά του! Έναν θεό υπαρξιακά ανύπαρκτο! Αντίθετα προς αυτή τη δαιμονική θρησκευτική αυτοεπιβεβαίωση, νομίζω πως η βασική ιδιότητα του πιστού είναι ότι αποτελεί ικέτη·άνθρωπο δηλαδή που αναγνωρίζει τον Θεό ως ζωντανό υποκείμενο, στα πόδια του οποίου
ακουμπά την πράξη του, και επικαλείται την ανταπόκρισή του δίχως να την προεξοφλεί......

Θα όριζα, λοιπόν, τον αυτάρεσκο ακτιβισμό και την τυπολατρική φιλανθρωπία ως στρεβλώσεις του πράττειν και του αγαπάν. Και δεν συνιστούν απουσία σχέσης. Σχέση θεμελιώνουν, αλλά σχέση πατερναλιστική ή εκμεταλλευτική. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι πολυάριθμοι Πατέρες της Εκκλησίας επιμένουν ότι συχνά η ελεημοσύνη προς τους φτωχούς είναι βδέλυγμα, καθόσον γίνεται μεθοδευμένα, για να αποκτήσουν άλλοθι εκείνοι ακριβώς που είναι ένοχοι για τη δημιουργία της φτώχειας και της κοινωνικής αδικίας ......... .

 Την παραίτηση από τη θρησκευτικότητα της ατομικής ασφάλειας μαρτυρά ο αγιασμένος και δυσβάστακτα ακραίος ακτιβισμός του αββά Μακαρίου, που έστησε - θα λέγαμε - απάτη προκειμένου να περιθάλψει τους ανίατους της Αλεξάνδρειας. Απέσπασε χρήματα από ευσεβή και (τι σύμπτωση!) φιλοχρήματη κυρία, με την υπόσχεση ότι θα της αγόραζε πολύτιμους λίθους. Όμως τα χρήματα τα διέθεσε στη νοσηλεία των ασθενών. Ηθικισμός;  Αντιθέτως!  Eμπράγματη Τριαδολογία, εμπράγματη έμφαση στη μοναδικότητα και την πολυτιμότητα του καθενός! Όταν ο Χριστός μιλούσε για την έσχατη κρίση και ταύτιζε τον εαυτό του με τους αδύναμους  , δεν τους συμπαραστεκόταν απλώς! Ταυτίζοντάς τους με τον εαυτό του, καθιστούσε επώνυμους αυτούς που η κοινωνία άφηνε ανώνυμους........

 Εδώ, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να εντοπιστεί ένα καίριο κριτήριο, ώστε το ανθρώπινο χρέος για πράξη να μην πνιγεί στα βαλτόνερα ενός ναρκισσιστικού ακτιβισμού. Μόνο αν πράττουμε με την ευλογημένη ανασφάλεια ότι αυτά που εμείς θεωρούμε ύψιστα επιτεύγματά μας μπορεί να γίνουν στάχτη στο τέλος, μόνο τότε ενδέχεται η πράξη μας να πάρει οσμή αυθεντικότητας.
Ο ύμνος της αγάπης, του αποστόλου Παύλου, είναι χιλιοειπωμένος και χιλιοδιαβασμένος, κι ωστόσο πάντα αποτελεί έκπληξη η οποία βάζει σε ανυπόφορη δοκιμασία την αυτάρκειά μας. Στάχτη μπορεί να είναι και η εστερημένη αγάπης θεοπτία, στάχτη μπορεί να είναι και η εστερημένη αγάπης θαυματουργία, στάχτη μπορεί να είναι ακόμα και η εστερημένη αγάπης αυτοθυσία . Αν, κλείνοντας την Καινή Διαθήκη, δεν μένει στα αυτιά μας ο θόρυβος από το πριόνι του Παύλου που τρώει τα ξυλοπόδαρα των βεβαιοτήτων μας, τότε έχουμε τραγικά μετατρέψει το ευαγγέλιο της Εκκλησίας σε χαρτί για ανακύκλωση!...



Αποσπάσματα απο την εισήγηση στο 1ο Διεθνές Συνέδριο για την Ποιμαντική Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Χώρο της Υγείας στην Ρόδο του
ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Δρ. Θεολογίας, Αρχισυντάκτη του περιοδικού Σύναξη (Αθήνα)
ολόκληρο το κείμενο εδω