Λειτουργεί ως τράπεζα, όμως δεν δέχεται χρήματα, αλλά σπόρους. Mε 700 συλλογές από περίπου 180 άγρια φυτά, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων κρατάει στα χέρια τουτο μέλλον του φυτογενετικού υλικού της χώρας. Σύντομα, οι παραγωγοί θα έχουν πρόσβαση και σε σπόρους παλιών καλλιεργούμενων ειδών, που διαφορετικά κινδυνεύουν να χαθούνΗ φωτιά που κατέστρεψε το φοινικόδασος της Πρέβελης φέτος το καλοκαίρι έστρεψε τους προβολείς της δημοσιότητας επάνω του. Το απαραίτητο απόθεμα σπόρων του «Φοίνικα του Θεόφραστου» φυλασσόταν στους χώρους του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ) και χάρη στη συστηματική εργασία ετών το σπάνιο οικοσύστημα μπορεί να αναγεννηθεί.Ετσι φτάσαμε στην πρότυπη τράπεζα γενετικού υλικού, που έχει σχεδιαστεί να διατηρεί για εκατοντάδες χρόνια δείγματα από τη χλωρίδα της Κρήτης, και όχι μόνο. Στο δρόμο για τα Χανιά συναντά κανείς ένα κτίριο με γραφεία, εργαστήρια και βιβλιοθήκη, φοιτητικές εστίες, συνεδριακό κέντρο, αθλητικές εγκαταστάσεις και βοτανικό κήπο. Εδώ, ερευνητές από όλο τον κόσμο συμμετέχουν σε μεταπτυχιακά προγράμματα, αναγνωρισμένα από πολλές χώρες, αλλά όχι από την Ελλάδα. Περνάμε μπροστά από τα εργαστήρια χημείας όπου, πέραν της έρευνας, διενεργούνται ποιοτικοί έλεγχοι σε προϊόντα που στέλνουν παραγωγοί, όπως λάδι ή μέλι. Σε ένα μικρό γραφείο, εντοπίζουμε την καλύτερα οργανωμένη Τράπεζα Σπερμάτων (Σπόρων) άγριων φυτών στην Ελλάδα.
Τεράστια συλλογή
Από το 2000 μέχρι σήμερα οι επιστήμονες της τράπεζας έχουν αποθηκεύσει περίπου 700 συλλογές από περίπου 180 είδη φυτών, καθώς και μεγάλη ποικιλία σπόρων καλλιεργήσιμων φυτών από το νότιο Αιγαίο και την Κρήτη. Ομως, χωρίς το πάθος των επιστημόνων για το αντικείμενό τους, η τράπεζα δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Οι δύο από τις τέσσερις συνολικά εργαζόμενες -μεταξύ των οποίων και η υπεύθυνη- εργάζονται με καθεστώς ημιαπασχόλησης. Αυτές είναι οι «τυχερές», γιατί η Ελένη Μαρκάκη, που βοηθάει, είναι απλώς ενταγμένη σε κάποιο πρόγραμμα της Ευρωπαικής Ενωσης, ενώ η Αδαμαντία Κοκκινάκη, που ασχολείται με τις παλιές ποικιλίες, αμείβεται με ένα μικρό ποσό από το ΜΑΙΧ, εν είδει συμβάσεως. Μάλιστα, μόλις πρόσφατα κατάφεραν να επεκτείνουν το χώρο κατά ένα επιπλέον γραφείο. Αν μεγαλώσει η συλλογή της τράπεζας, θα δημιουργηθεί σοβαρό πρόβλημα αποθήκευσης.
«Στόχος μας είναι η προστασία όλων των ενδημικών φυτών της Κρήτης αλλά και άλλων περιοχών, με προτεραιότητα τα απειλούμενα είδη. Στην προσπάθεια διάσωσης των απειλούμενων ειδών, η διατήρηση γενετικού υλικού στην τράπεζα σπερμάτων θεωρείται συμπληρωματική. Προσφέρει δηλαδή τη δυνατότητα να γίνει αποκατάσταση ενός φυσικού πληθυσμού στο περιβάλλον, όταν όμως πλέον το φυτό δεν συναντάται πια σε αυτό», τονίζει η Χριστίνα Φουρναράκη, υπεύθυνη της Μονάδας Διατήρησης Μεσογειακών Ειδών του ΜΑΙΧ. Εμπειρία επί της διαδικασίας δεν υπάρχει, καθώς οι τράπεζες σπόρων συνιστούν σχετικά πρόσφατη επινόηση. Ωστόσο, η τράπεζα του ΜΑΙΧ συνεργάζεται στενά με το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και οι δύο φορείς συμμετέχουν στα δίκτυα τραπεζών γενετικού υλικού και ανταλλάσσουν την επιστημονική τους εμπειρία.
  |
Παράλληλα και βοηθητικά προς την τράπεζα λειτουργούν το βοτανικό μουσείο (herbarium) και ο βοτανικός κήπος. Το herbarium, που δημιουργήθηκε πριν από 20 χρόνια, είναι μια «βιβλιοθήκη» φυτών. Πρόκειται ουσιαστικά για αποξηραμένα δείγματα που χρησιμεύουν στην αναγνώριση των φυτών αλλά και στην ταυτοποίηση των δειγμάτων σπόρων που φυλάσσονται στην τράπεζα. Συνεπώς για κάθε δείγμα σπόρων υπάρχει ένα «δείγμα αναφοράς herba- rium». Ετσι γίνεται καταγραφή των φυτών της Κρήτης, υπολογίζεται η περίοδος άνθισής τους και προσδιορίζεται ο τόπος όπου φυτρώνει. «Τη δουλειά την ξεκινήσαμε το 1990. Είχαμε αναλάβει τότε ένα πρόγραμμα για αρωματικά φυτά, αλλά δεν υπήρχε υλικό για σύγκριση, ώστε να γίνει ταυτοποίησή τους. Από το Πανεπιστήμιο Πατρών, με το οποίο συνεργαζόμασταν, μας ενημέρωσαν πως η καλύτερη συλλογή ενδημικών της Κρήτης βρίσκεται στο Βερολίνο. Αυτό μας φάνηκε αδιανόητο και είπαμε: «Δεν κάνουμε κι εμείς μια συλλογή;»».
Αναζητώντας κονδύλια
Για το 2010, έτος βιοποικιλότητας, είχε τεθεί ο στόχος, σύμφωνα με την Παγκόσμια Στρατηγική για τη Διατήρηση των Φυτών, που απορρέει από τη Συνθήκη για τη Βιολογική Ποικιλότητα, να αποθηκευτεί γενετικό υλικό του 70% των απειλούμενων φυτών του κόσμου. Στην Κρήτη πέτυχαν να εξασφαλίσουν το ποσοστό που αναλογεί στα δικά τους ενδημικά και απειλούμενα είδη. Τώρα προσπαθούν να βρουν χρηματοδότηση για να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους. «Η Ελλάδα έχει 1.400 ενδημικά φυτά. Η Αγγλία, με μόλις 3 ενδημικά, διαθέτει τη μεγαλύτερη τράπεζα γενετικού υλικού», σχολιάζει η κ. Φουρναράκη. «Το κόστος μιας τράπεζας δεν είναι και τόσο μεγάλο. Αυτή στοίχισε γύρω στις 60.000 ευρώ. Αν δημιουργούσαμε μία σε κάθε περιφέρεια, θα είχαμε τη δυνατότητα να διατηρήσουμε σχεδόν όλο το φυτογενετικό υλικό της χώρας, καθώς μπορεί να διατηρηθεί με αυτήν τη μέθοδο σε μεγάλο ποσοστό. Το σημαντικότερο όμως είναι να υπάρξει ένας φορέας που θα συντονίζει τις διάφορες περιφερειακές τράπεζες, ώστε να υπάρχουν και εφεδρικές συλλογές σε περίπτωση καταστροφής των συλλογών μιας τράπεζας, αλλά και για να τις συντονίζει ως προς τη συλλογή των σπόρων. Σκεφτείτε ότι ορισμένες φορές ακόμα και εμείς οι ίδιοι, που συλλέγουμε με σκοπό τη διατήρηση, μπορεί να απειλήσουμε ένα είδος που κινδυνεύει, αν συλλέξουμε παραπάνω από το 10% της συνολικής παραγωγής των σπόρων του».
Νομοθετικό πλαίσιο
Παγκόσμια πρωτοτυπία της χώρας μας συνιστά η ελεύθερη μεταφορά ενδημικών φυτών προς το εξωτερικό. Σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 67 του 1981, απαγορεύονται η εκρίζωση, η κοπή και η μεταφορά έξω από τη χώρα για 800 διαφορετικά φυτά. Αυτά τα φυτά έχουν καταγραφεί σε βάση δεδομένων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Θεωρούνται προστατευόμενα είδη σύμφωνα και με το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura, ενώ περίπου 180 από τα παραπάνω βρίσκονται στην Κρήτη. Ετσι, όσοι ξένοι έρχονται να συλλέξουν ενδημικά φυτά θα έπρεπε να λαμβάνουν πρώτα άδεια από το υπουργείο Γεωργίας και Περιβάλλοντος. Ομως δυστυχώς δεν λειτουργούν σωστά οι μηχανισμοί ελέγχου και φυτικό γενετικό υλικό εξάγεται παράνομα από τη χώρα. Το διάταγμα έχει συμπεριληφθεί στη διεθνή συνθήκη CITES, τη συνθήκη της Βέρνης και άλλες, αλλά ακόμη δεν υπάρχει κανένα είδος ελέγχου στα ελληνικά τελωνεία. Στην περιφέρεια Κρήτης έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια ενημέρωσης από το ΜΑΙΧ για τα προστατευόμενα είδη: υπάρχει σχετική ιστοσελίδα στην περιφέρεια με κατάλογο των ειδών, φωτογραφίες, περιγραφές κ.λπ. Η ιστοσελίδα έχει τίτλο «Ψηφιακό Βοτανικό Μουσείο της Κρήτης» και οι πληροφορίες αναγράφονται και στα αγγλικά.
Ποια διαδικασία ακολουθείται
 |
Αφού συλλεγούν οι σπόροι, καθαρίζονται με μηχανήματα διοχέτευσης αέρα και με ειδικές σήτες και τοποθετούνται στο θάλαμο αφύγρανσης (ξηραντήριο), όπου ανά διαστήματα ελέγχεται η υγρασία κάθε συλλογής. Στη συνέχεια μπαίνουν σε βαζάκια διπλής συσκευασίας, που τοποθετούνται με τη σειρά τους στον ειδικό θάλαμο κατάψυξης στους -20ο C. Απ’ έξω βρίσκονται οι θάλαμοι φύτρωσης. Σε καθέναν από αυτούς τηρούνται διαφορετικές συνθήκες φώτισης και θερμοκρασίας, ανάλογα με το πρωτόκολλο της συλλογής.
Μελλοντικά και στο εμπόριο
Η τράπεζα διατηρεί και συλλογές παλιών ποικιλιών καλλιεργούμενων ειδών. Με την εμπειρία που έχει, ερευνάται πλέον σοβαρά το ενδεχόμενο να υπάρξει πρόσβαση των παραγωγών σε σπόρους παλιών καλλιεργούμενων ειδών. Ποικιλίες που διαφορετικά θα κινδύνευαν να χαθούν λόγω εγκατάλειψης ή γενετικής επιμόλυνσης με υβρίδια ή άλλες εμπορικές ποικιλίες. «Τώρα είμαστε στη δεύτερη χρονιά ανανέωσης και αξιολόγησης των συλλογών, εξηγεί ο διευθυντής του ΜΑΙΧ, Αλκίνοος Νικολαΐδης. «Εφόσον διαπιστώσουμε ότι έχουμε μια «καθαρή» ποικιλία, όπως ήταν εδώ και πολλά χρόνια, αξιολογούμε τον καρπό της, ώστε οι αγρότες που ενδιαφέρονται να μπορούν να αποκτήσουν κάποια διαφοροποίηση στο προϊόν τους».
Info: www.ensconet.eu/
Της ΒΙΡΓΙΝΙΑΣ ΠΙΣΙΜΙΣΗ για την καθημερινη
Φωτογραφίες: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ
Φωτογραφίες: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου